|
Hrabia François de Chasseloup-Laubat [1754, Saint-Sornin - 1833, Paryż], absolwent szkoły inżynierskiej w Méziéres (1778-81), od 1795 dowódca inżynierii (général Comandant du Génie) Armii Włoskiej, 1801-02 projekty różnych dzieł w prowincji Veneto, m.in: Rocca d'Anfo, Peschiera, Mantua, Legnano, Pizzighettone, Alessandria, 1801-05 projektowanie i nadzór nad wszystkimi pracami w północnych Włoszech, w tym czworobok twierdz Mantua - Peschiera - Werona - Legnano oraz twierdza Alessandria, 1805 traktat o fortyfikacji i artylerii "Essai sur quelques parties de l'artillerie et des fortifications" (Szkic o niektórych problemach artylerii i fortyfikacji), 1806 szefem inżynierii Wielkiej Armii, udział w kampanii w Prusach i Polsce, projektowanie i nadzór nad pracami w Toruniu, Modlinie, Serocku, Pradze Warszawskiej, 1808 powrót do Italii, projekty i realizacje: Wenecja, Palmanova, Osoppo, Ankona, Mantua, 1809-10 duży projekt twierdzy La Spezia, 1812 szef inżynierii Wielkiej Armii, 1813 naczelny inspektor twierdz, powrót do Włoch.
W roku 1822 G.H.Dufour z korpusu inżynierów, właśnie na służbie szwajcarskiej, zostaje instruktorem w szkole wojskowej Thoune, do której uczęszcza Napoleon III. Dufour ogłasza traktat, w którym zaleca modernizację istniejących dzieł fortyfikacyjnych poprzez wzniesienie nadszańców i nową metodę użycia rawelinów.
Utworzona w 1750 roku szkoła inżynierska w Mézieres również opracowała własny system opierający się na propozycjach Cormontaigne'a i Montalemberta. System rozwinięty przez kapitana Choumara został skodyfikowany przez generała Noizet z korpusu inżynierów w traktacie "Systeme moderne françois" (Współczesny system francuski) w 1830 roku. W przeciwieństwie do pruskiego systemu poligonalnego, system francuski, mimo mylącej nazwy, jak zawsze kurczowo trzymał się narysu bastionowego, co prawda mniej rygorystycznie traktowanego niż w wieku XVII czy XVIII. Narysem podstawowym jest czworobok lub pięciobok bastionowy, skarpy murowane, a przeciwskarpy ziemne w stylu Carnota. W tym stylu zbudowano fortyfikacje Paryża w latach 1837-45. Najwybitniejszymi przedstawicielami szkoły w Mézieres byli Chasseloup-Laubat, Bousmard (1749-1807).
François Choumara (1787-1870), major, absolwent szkoły inżynierskiej w Metz, lansował także koncepcję oddzielania linii ognia (wału) od linii obrony (fosy), tzw. "niezależności parapetów i skarp". W latach 1826-1869 opublikował wiele prac teoretycznych.
Kolekcja makiet fortyfikacyjnych utworzona została w roku 1668 za panowania Ludwika XIV przez ministra Louvois, przy aktywnym poparciu Vaubana. Umieszczona była początkowo w Luwrze, od roku 1776 w paryskim Hotelu Inwalidów. Traktowana była jako ścisła wojskowa tajemnica, trzeba było mieć osobiste zezwolenie króla na jej zwiedzanie, w roku 1697 liczyła 140 makiet. Kolekcje takie stały się w wieku XVIII popularne na dworach europejskich.
W roku 1800 Napoleon, który okazywał wielką przychylność dla olbrzymiej królewskiej kolekcji makiet fortyfikacyjnych, planował nawet umieścić ją w Luwrze. W tych latach kolekcja rozrastała się, powstawały m.in. makiety służące do nauki oficerów inżynierii. Napoleon zakupił kolekcję Montalemberta, skonfiskował kolekcję Stathoudera w Holandii i kolekcję króla Sardynii. Wykonano makiety nowych projektowanych twierdz: Rocca d'Anfo w Lombardii (1804), Brest, Cherbourg, Spezzia (Napoleon pragnął uczynić Spezzię głównym wojennym portem). Wcześniej, w roku 1791 powołano Komitet ds. Fortyfikacji oraz magazyn pism, map, planów i makiet, podległy korpusowi inżynierii, na czele archiwum stał pułkownik Carnot, brat generała.
Napoleon nie lekceważył fortyfikacji, choć nie miały być celem głównym wojny. Przypisał im m.in ważną rolę zabezpieczania przepraw, składów i punktów etapowych w operacjach armii. Napoleon ukształtował swą doktrynę fortyfikacyjną w latach 1806-11. Różniła się on od doktryn tradycyjnych przede wszystkim skalą. O ile zazwyczaj elementem szczegółowym było dzieło forteczne, o tyle w systemie napoleońskim elementami były całe twierdze. "Cytadelą" układu obronnego w Europie miała być Francja, zaś otaczające je państwa sprzymierzone bądź kontrolowane miały być "redutami" w postaci tzw. "twierdz centralnych" (magazynowych) oraz "fortów zewnętrznych" (twierdze graniczne i nadmorskie) tworzących "bariery fortyfikacyjne". Grupy twierdz mogły z powodzeniem zapewniać stosunkowo niewielkim siłom oparcie w zajętych przez francuskie wojska krajach. Taką bazą przeciw Austrii był czworobok twierdz włoskich (twierdze te odegrały swą rolę dopiero w wyzwoleńczej wojnie włoskiej w 1849 roku - czworobok twierdz włoskich stanowił najpierw schronienie, a później bazę wypadową wojsk austriackich pod dowództwem gen. Radetzky'ego przeciw rewolucyjnym wojskom wenecko-mediolańskim) i przeciwko Rosji trójkąt twierdz Warszawa - Modlin - Serock.
Modlin był we francuskich planach jednym z najważniejszych punktów strategicznych. W roku 1805 Napoleon przysłał do Polski gen. Chasseloup-Laubat, który opracował projekty (jest możliwe, że autorem projektu twierdzy Modlin z lat 1811-12 opracowanego przez Malleta i Haxo jest sam Napoleon, podobnie jak jest autorem ceglanej działobitni w Utrackim dziele koronowym z lat 1811-12 - od baszt Montalemberta różni się ona tylko tym, że jest kwadratowa, a nie okrągła), przedmościa toruńskiego praskiego w Warszawie, modlińskiego i serockiego. Fortyfikacje Modlina składać miały się z czterech części: głównego obwodu obronnego na prawym brzegu Wisły i Narwi (4 fronty bastionowe i 3 dzieła koronowe - Utrackie, Środkowe i Modlińskie wysunięte przed bastionowy rdzeń około 800-1000 metrów), przedmościa Kazuńskiego na lewym brzegu Wisły (dzieło koronowe), dzieła rogowego między Wisłą i Narwią i działobitni na Wyspie Szwedzkiej. Pracami w Modlinie kierowali polscy inżynierowie Ignacy Prądzyński (1792-1850), Jan Malletski (Jean Mallet, 1777-1846), Mięciszewski oraz francuscy generałowie Prevo-Vernois i Haxo. W projekcie twierdzy Modlin widać charakterystyczne cechy systemu Chasseloup-Laubat:
Twierdza Modlin opracowana jest także odrębnie...
François Haxo (1774-1838), generał francuski, absolwent szkół artylerii w Chálons-sur-Marne i politechniki w Paryżu, w okresie Rewolucji brał udział w oblężeniach twierdz Mannheim i Moguncja. Ufortyfikował twierdze Landau, Bitche, Genewa. W latach 1800-06 kierował na Półwyspie Apenińskim (Mantua, Wenecja, Peschiera, Rocca d'Anfo). W roku 1807 wysłany przez Napoleona do Turcji ufortyfikowal Dardanele. W latach 1808-10 walczył na Półwyspie Apenińskim kierując oblężeniami Saragossy, Leridy i Mequinenzy. W roku 1811 został mianowany szefem inżynierii Armii Niemiec i nadzorował budowę fortyfikacji na Śląsku, Pomorzu i w Księstwie Warszawskim (m.in. Modlin i Gdańsk). W roku 1813 fortyfikował Hamburg. W okresie Restauracji mianowany inspektorem inżynierii nadzorował prace w twierdzach Belfort (1830), Grenoble (1832), Besançon, Dunkierka, Saint-Omer, Sedan, Lyon, Paryż. W roku 1832 po 24 dniach zdobył Antwerpię.
Twierdze na ziemiach polskich odegrały niebagatelną rolę w wojnach napoleońskich. W roku 1813 nieukończona twierdza Modlin była długo broniona przez 4000 Polaków i 1500 Francuzów, Sasów i Wirtemberczyków dowodzonych przez Kosseckiego i Daendelsa przed 10 tysiącami Rosjan pod dowództwem Paskiewicza.
W Gdańsku, po jego zdobyciu w roku 1807, Francuzi przebudowali umocnienia na wzgórzach Biskupia Górka i Grodzisko oraz linię umocnień na prawym brzegu Wisły.
W Toruniu, zajętym w 1806 bez walki, w roku 1807 przebywał gen. Chasseloup-Laubat. Na Górze św. Jakuba wzniesiono poligonalny szaniec o narysie lunety, dwie mniejsze lunety na odcinku północno-wschodnim oraz przebudowano przyczółek mostowy. Po powrocie do Paryża Chasseloup-Laubat sporządził dwa projekty, złożone i trudne do realizacji. Cechy tych projektów to charakterystyczne lunety Arçon w przedstoku w własną fosą, placami broni i redutami. W roku 1815 twierdza Toruń posiadała bastionowy rdzeń (8 bastionów, 3 raweliny, 4 wysunięte lunety i 3 szańce), szaniec na Kępie Bazarowej, umocniony kleszczowym wałem Zamek Dybowski i lewobrzeżny przyczółek mostowy.
W roku 1806 w Warszawie dokonano całkowitej modernizacji fortyfikacji Pragi.
Bastionowe umocnienia i miasto Zamość wzniósł w latach 1580-90 Bernardo Morando w stylu nowowłoskim. Prace ukończono w 1618 roku. W latach 1687-94 mjr Jan Link wybudował nowy bastion nr 3 z piętrowymi cofniętymi barkami bez orylonów. Barki te wraz z częścią wału tworzą rodzaj nadszańca. Takie nowatorskie, odmienne od powszechnie stosowanych rozwiązań Vaubanowskich, propozycje spotykało się w XVII i XVIII wieku w Niemczech i Szwecji (Narwa) oraz Rosji (twierdza Pietropawłowska). Dwa bastiony (5 i 6) otrzymały kaponiery narożne.
Twierdza Zamość przeszła dwa oblężenia - w roku 1809 podczas wojny polsko-austriackiej broniona przez 2500 Austriaków pod dowództwem płk. Pulszky'ego została zdobyta szturmem przez Polaków pod dowództwem gen. Pelletiera, a w roku 1813 czterotysięczny polski garnizon bronił się kilkanaście miesięcy przed rosyjskimi oddziałami gen. Ratha. Po zajęciu w roku 1809 twierdzy, gen. Mallet-Malletski prowadził w latach 1809-13 prace, utrzymane całkowicie w duchu bastionowej szkoły w Mézieres.
Mallet zaproponował wzmocnienie obrony bastionów przez zwiększenie liczby stanowisk dział i wzmocnienie bram poprzez budowę rawelinów, słoniczół (przed bastionami 3 i 4) i nadszańców (w bastionach 4,6 i 7). Raweliny były nieregularne, posiadały słoniczoła. W 1810 roku osłonięto słoniczołami zbudowane już raweliny przed frontem 5-6. Front 6-7 otrzymał wysuniętą przed przeciwstok lunetę, nieco podobną do lunety Arçon, utrzymaną w stylu Bousmarda z załamanymi czołami tworzącymi barki. Rawelin przed Bramą Lwowską osłonięto półksiężycem, bastion 1 redanem i słoniczołem, bastion piatta forma osłonięto lunetą ziemno-drewnianą, a front 3-4 dwiema lunetami. Bastiony 4,6,7 otrzymały ziemne nadszańce w szyjach, a bastiony 5 i 6 kazamaty w cofniętych barkach. Dzieła te były pośpiesznie i wadliwie założone.
mariusz@mariwoj.pl |