|
|
|
|
|
W tym czasie w Rosji działał wybitny teoretyk Arkady Z. Teljakowski (1806-91), absolwent Głównej Szkoły Inżynierii. W czasie wojny rosyjsko-tureckiej 1829-30 brał udział w oblężeniu twierdz Śliwno i Adrianopol. W latach 1832-63 wykładał w wojskowych akademiach inżynierskich, napisał wiele dzieł, w tym kilka popularnych w Europie podręczników fortyfikacji. Lansował koncepcję twierdzy złożonej z oddzielnych fortów, przy czym w przeciwieństwie do Montalemberta uważał, że forty powinny być dziełami piechoty, a nie tylko wysuniętymi działobitniami tak, aby twierdza miała charakter defensywny oraz ofensywny (A.Teljakowski: Fortyfikacja stała, Petersburg 1846). Ideę wprowadzili w życie jego uczniowie w obronie Sewastopola, nadając odrębnym dziełom połączonym słabą kurtyną charakter dzieł piechoty i wyprowadzając artylerię na zewnątrz. Znając specyfikę wielonarodowej armii rosyjskiej, stwierdził konieczność ufortyfikowania wnętrza twierdz, wznoszenia śródszańców i cytadel, aby część garnizonu wierna carowi mogła bronić się w nich do czasu nadejścia odsieczy. Taki właśnie charakter miały przecież twierdze Dęblin, Modlin i Brześć.
Eduard Iwanowicz Todtleben (1818-84), generał rosyjski, inżynier wojskowy w roku 1849 fortyfikował twierdzę Czoch na Kaukazie, w 1854 opracował w armii dunajskiej plan ataku na Kalafat, kierował atakiem na Silistrię, w latach wojny krymskiej bronił Sewastopola, fortyfikował Nikołajew i Kronsztad, od 1859 był dyrektorem Departamentu Inżynierii Ministerstwa Wojny, od 1861 był zastępcą Generalnego Inspektora Inżynierii (Generalnym Inspektorem był nominalnie car), w 1869 projektował twierdzę Kijów, w 1873 opracował plan obrony inżynieryjnej na zachodzie i południu Rosji, w 1876 kierował obroną wybrzeża czarnomorskiego i prowadził prace w Kerczu, Odessie, Sewastopolu oraz Oczakowie, w roku 1877 brał udział w oblężeniu Plewny jako głównodowodzący armią rosyjską, w 1879 został gubernatorem odeskim. W roku 1872 opublikował pracę "Opis obrony miasta Sewastopol", a w roku 1882 "wskazówki i obronie i atakowaniu pozycji obronnych".
Teljakowski i współcześnie z nim działający praktyk Todtleben są najwybitniejszymi z licznego grona fortyfikatorów rosyjskich, którzy po roku 1854 stworzyli rosyjską szkołę fortyfikacyjną, będącą w czołówce światowej. Po wprowadzeniu na uzbrojenie w roku 1859 dział o gwintowanych lufach i zwiększonej celności i donośności, w związku z rozwojem linii kolejowych i mobilności armii, powstaje konieczność modernizacji twierdz. W roku 1862 gen. Todtleben opracował stosowny plan. Krytykując przesadny wpływ koncepcji Montalemberta, zalecił osłonięcie wyniesionych wysoko murowanych dzieł ziemią, lub wręcz ich obniżenie przez wyburzenie najwyższych pięter. Po inspekcji w 1864 roku, zalecił m.in. budowę wewnętrznych koszar obronnych w twierdzy Modlin, sprzeciwił się jednak planom przebudowy zewnętrznej linii ciągłej na szereg odrębnych dzieł, motywując to niepotrzebnymi kosztami i odsłonięciem wnętrza twierdzy, która wyposażona w nowe koszary ma dobrze pogłębioną obronę i w sumie trzy linie obronne. W latach sześćdziesiątych zapoczątkowano w Rosji szereg reform politycznych, m.in. proces reorganizacji armii, jej przezbrojenia i szkolenia oficerów, zakończony w roku 1874 reformą wojskową przeprowadzoną przez ministra wojny Dymitra Milutina.
Wojna krymska 1853-56. Zacofana pod względem technicznym i ekonomicznym, Rosja stanęła wobec dwóch potęg, Francji i Anglii (oraz Turcji), dysponujących wysoko rozwiniętym przemysłem. Armia rosyjska wyposażona była w broń gładkolufową, podczas gdy armie sojusznicze dysponowały karabinami z lufami gwintowanymi o dużo większym zasięgu i celności. Na morzu naprzeciw parowej floty stanęła żaglowa flota rosyjska. Na skutek braku na południu linii kolejowych, armii rosyjskiej brakowało prochu i żywności. Latem 1854 roku flota sojusznicza atakowała miasta nadbrzeżne nad Bałtykiem (m.in. oddziały francuskie atakowały twierdzę Bomarsund na wyspach Alandzkich u wejścia do Zatoki Botnickiej), Morzem Białym i Oceanem Spokojnym. Garnizony rosyjskie odparły wszędzie te ataki. Sojusznicy postanowili zadać Rosji główny cios na Krymie. Sześćdziesięciotysięczna armia wysadzona we wrześniu pod Eupatorią, obległa główną twierdzę rosyjską na Krymie - Sewastopol. Pod dowództwem Korniłowa, a potem Nachimowa, kierujący obroną gen. Todtleben przekształcił twierdzę w bastion, którego zdobycie zajęło sojusznikom prawie rok. W maju 1854 roku Rosjanie oblegli twierdzę Silistria, która wyposażona w zaledwie 6 ziemnych, małych fortów (m.in. fort Arab-Tabia), broniona przez 12 tys. żołnierzy Tureckich, broniła się przez kilka tygodni przed 60-tysięczną armią rosyjską.
Oblężenie od 5 X 1854 do 8 IX 1855 roku Sewastopola, twierdzy rosyjskiej na Krymie, które trwało 349 dni, oprócz wielu dziesiątek tysięcy poległych żołnierzy (w czasie krwawych walk o Sewastopol, w jednej z baterii walczył m.in. Lew Tołstoj, odznaczyła się bohaterstwem Florence Nightingale, inicjatorka nowoczesnego pielęgniarstwa - z dużym poświęceniem zorganizowała opiekę pielęgniarską nad rannymi żołnierzami angielskimi), przyniosło ze sobą przełom w fortyfikacji europejskiej, powszechnie uważa się że wtedy narodził się okop strzelecki.
Umocnienia Sewastopola, w formie bastionowego obwodu za skazamatowanymi koszarami w szyjach bastionów, bateriami artyleryjskimi i schronami przeciwko bombardowaniu artyleryjskiemu zostały zaprojektowane po pierwszym konflikcie tureckim w latach 1828-29. Ciągły brak pieniędzy i ogólny zastój w rosyjskiej sztuce fortyfikacyjnej spowodowały, że do roku 1854 ukończono właściwie tylko koszary i niektóre umocnienia, a miasto pozbawione było umocnień ciągłych. Dowódca obrony, gen. Todtleben z niezwykłą energią o pomysłowością wykonał odwód złożony z redut, schronów, barykad, murów ze strzelnicami, baterii i lunet. Prace były kontynuowane nawet tuż przed nosem oblegających. W efekcie ciągłej rozbudowy, pod koniec oblężenia Sewastopol był twierdzą potężniejszą niż na jego początku. Pod koniec walk Rosjanie dysponowali 982 działami, a koalicyjne siły oblężnicze 800 (na początku walki odpowiednio 172 i 126). Todtleben dysponował olbrzymią 80-tysięczną załogą , zatem spore siły (5-10 tys.) mógł przeznaczyć do naprawiania nocami szkód wyrządzanych za dnia przez artylerię oblężniczą. Po mistrzowsku operował Todtleben piechotą, która współdziałała z artylerią, tworząc system obrony "strefowej". Dopiero po 349 dniach krwawych walk udało się Francuzom, po rozpaczliwym szturmie z okopów odległych o 25 metrów, zdobyć fort Małachowskiego - dwupiętrową działobitnię Montalembertowską. W nocy Rosjanie na okrętach opuścili twierdzę.
W roku 1855 Rosjanie zdobyli Kars - najsilniejszą twierdzę w tureckiej Armenii, w roku 1856 została zwrócona Turcji w zamian za Sewastopol i Krym. Po wojnie Rosja utraciła prawo utrzymywania na Krymie twierdz; prawo to udało się Rosji odzyskać dopiero w trakcie wojny francusko-niemieckiej 1870-71.
Wojna krymska uwypukliła znaczenie artylerii podczas obrony twierdzy, o ile ma ona przewagę nad artylerią oblężniczą. Potwierdziła się opinia Montalemberta, że artyleria jest wszystkim w wojnie fortecznej. Todtleben pisał: "uporczywa obrona zewnętrznej pozycji obronnej zależy od utrzymania w posiadaniu jej głównych punktów - fortów. Zdawałoby się, że dla osiągnięcia tego celu, przy trafnym rozmieszczeniu fortyfikacji, należałoby uzbroić forty w dużą ilość dział dużego kalibru, tymczasem doświadczenie obrony Sewastopola dowiodło, że bez porównania wygodniej ustawiać działa w przerwach z obu stron fortów pod ich strażą. (...) Silny ogień baterii znajdujących się w międzypolach fortów powoduje nieprzyjaciela do krótszej lub dłuższej walki artyleryjskiej, a sprowadzając ogień nieprzyjaciela na baterie zmniejsza straty w fortach obsadzonych przez liczne i silne garnizony. Nieprzyjaciel pochłonięty ostrzeliwaniem baterii w międzypolach nie będzie miał dość sił, by ześrodkować ogień na fortach."
Koncepcja baterii odsuniętych na międzypola będzie jednak realizowana w Europie dopiero po roku 1885. Obrona Sewastopola wykazała również duże znaczenie wojny minowej i ważną rolę fortyfikacji polowych - skierowało to jednak sztukę fortyfikacyjną w ślepą uliczkę, stawiano bowiem niesłusznie na rozbudowę fortyfikacji polowych dopiero w trakcie oblężenia, tak jak miało to miejsce w Sewastopolu. Powstały koncepcje tzw. "twierdz szkieletowych".
 |
 mariusz@mariwoj.pl |