HISTORIA FORTYFIKACJI W XIX WIEKU

---

System twierdz niemieckich w XIX wieku.

Wersja "normalna" mapy Wersja z ramkami wewnętrznymi (iframes) Wersja z ramkami (frames)

UWAGA: Pamiętać należy, że w latach 1815-66 istniał Związek Niemiecki, w skład którego wchodziły Prusy (składające się z dwóch odrębnych części), państwa niemieckie oraz część Austrii. W powstałym później Związku Północnonimieckim nie znalazły się południowe państwa niemieckie ani Austria, za to Prusy powiększyły swoje terytorium. W 1871 roku powstała w końcu II Rzesza Niemiecka, jednocząca wszystkie państwa niemieckie (bez Austrii oczywiście).

W systemie twierdz niemieckich można wyróżnić następujące zasadnicze podsystemy:

Granica zachodnia i południowo-zachodnia.
Pruskie prowincje zachodnie (Nadrenia i Westfalia) oraz państwa południowe (Luksemburg, Palatynat, Badenia, Wirtembergia, Hesja-Darmstadt).

• Linia twierdz pruskich nad Renem: Wesel, przyczółek mostowy Düsseldorf, Kolonia-Deutz, Koblencja-Ehrenbreitstein oraz wysunięta przed tą linię na zachód Jülich w Nadrenii.
• Przedłużeniem linii pruskiej była linia twierdz nadgranicznych nad północno-wschodnią granicą Francji w Luksemburgu, Palatynacie, Badenii, Wirtembergii, Hesji-Darmstadt i Bawarii.
  • Pierwszą linię tworzyły: związkowa Luksemburg, pruska Saarlouis, związkowa Landau w Palatynacie, krajowa Germesheim w Palatynacie oraz związkowa Rastatt w Badenii.
  • W drugiej linii znalazły się: związkowa Moguncja/Kastel nad Renem w Hesji (łącznik z pruską linią nad Renem), Würzburg (Marienburg) w Bawarii oraz naddunajska związkowa Ulm w Wirtembergii i Bawarii.
• Kilka twierdz zabezpieczało kierunek z Francji na Wiedeń: wspomniana Ulm, Ingolstadt w Bawarii oraz Linz w Górnej Austrii (wszystkie nad Dunajem).

Granica wschodnia.
Pruskie prowincje wschodnie (Prusy Wschodnie, Prusy Zachodnie, Poznańskie, Śląsk).

• Grupa w Prusach Wschodnich: wysunięta na północ nadbałtycka Memel (Kłajpeda), Królewiec i umocnienia portu w Piławie oraz przyczółki mostowe na Pregole i Niemnie: Tilsit, Tapiau, Schmalleningken, Ragnit oraz wysunięta na południe twierdza Boyen w Giżycku (Lecku).
• Zespół twierdz dolnej Wisły: Toruń, późniejsza fortowa twierdza Chełmno, Grudziądz, obronne mosty i przyczółki mostowe Gdańsk, Tczew, Malbork, Kwidzyn, Grudziądz, Fordon, Toruń.
• Linia Odry: Szczecin, Kostrzyn, Głogów, Wrocław i Koźle. Przed linię wysunięta na wschód kluczowa twierdza Poznań na głównym kierunku Warszawa-Berlin.
• Grupa twierdz śląskich na zapleczu linii górnej Odry: Świdnica, Srebrna Góra, Kłodzko i Nysa.

"Śródszaniec" Niemiec.
Pruskie prowincje: Saksonia, Brandenburgia, wsch.część Westfalii oraz Królestwo Saksonii.

• Od zachodu, w drugiej linii twierdz na Renie, znalazły się dwie dość oddalone od siebie twierdze: na północy Minden we wsch. części Westfalii (na kierunku z Holandii do Berlina), a na południu Erfurt w Prowincji Saskiej opodal Turyngii (na kierunku z Francji do Berlina).
• Właściwy śródszaniec na linii Łaby na zachód od Berlina: Magdeburg, Wittenberga, Torgau, Königstein koło Drezna w Królestwie Saksonii.
• Osłona stolicy Prus - Berlina w postaci pobliskiej twierdzy Spandau.

Wybrzeże Morza Północnego i Bałtyku.
Królestwo Hanoweru, W.Ks. Oldenburg, pruskie prowincje północne (Pomorze, Prusy Zachodnie i Wschodnie).

• Na wybrzeżu Morza Północnego ufortyfikowane porty i ujścia rzek (twierdze, baterie, samodzielne forty): umocnienia ujścia rz. Ems (Emsmünde) w Hanowerze, umocnienia ujścia Wezery (Wesermünde, Bremerhaven, Wilhelmshaven, Cuxhaven) w Oldenburgu i Hanowerze, umocnienia ujścia Łaby (Stade) w Hanowerze.
• Na wybrzeżu Morza Bałtyckiego pruskie twierdze: Stralsund, Świnoujście, Kołobrzeg, Wisłoujście koło Gdańska, umocnienia Nowego Portu i ujść Wisły oraz wspomniane umocnienia ujść Pregoły i Niemna w Prusach Wschodnich.

Twierdze austriackie.
Tyrol, Salzburg, Karyntia, Kraina, Górna i Dolna Austria, Czechy, Morawy i Śląsk.

• Do 1866 twierdze w austriackich regionach należących do Związku Niemieckiego: Franzenfeste i Kufstein w Tyrolu, Graz w Styrii, wspomniany wcześniej Linz w Górnej Austrii nad Dunajem, Teresienstadt (Terezin) nad Łabą, Josefstadt (Josefov) i Königgratz (Hradec Kralove) w Czechach oraz Spielberg koło Brna na Morawach.

Inne umocnienia.
Szlezwik, Holsztyn, Alzacja, Lotaryngia

• Od 1866 twierdze duńskie zdobyte w wyniku wojny z Danią: Duppel-Sonderburg, Friedrichsort koło Kilonii.
• Od 1872 twierdze francuskie zdobyte w wyniku wojny z Francją: Diedenhofen (Thionville), Metz, Bitsch (Bitche), Strassburg i Neu-Breisach (Neuf-Brisach).

Początek opisu fortyfikacji w państwach niemieckich.

mariusz@mariwoj.pl