JEDNOSTKI MIARY


Do sierpnia 1868 roku w użyciu w Prusach był system dwunastkowy, później dziesiętny (w Związku Północnoniemieckim, od 17.VIII.1868). Podstawową jednostką miary był cal reński = 2,61541cm. Dwanaście cali składało się na stopę (Fuss) = 31,385cm, 12 stóp składało się na pręt pruski (Ruthe) = 3,7662m, 2000 prętów na milę pruską (Meile) = 7,5324km.

Miary pruskie/reńskie:
1 cal reński = 2,61541cm
12 cali = 1 stopa = 31,385cm
12 stóp = 1 pręt = 3,7662m
2000 prętów = 1 mila = 7,5324km

Dla porównania:
cal polski = 2,4cm
cal rosyjski (angielski) = 2,54cm
cal wiedeński = 2,63402cm
cal angielski = 2,54cm
Cal składał się z 12 linii.
Stopę oznaczano ' [apostrofem], cale '', a linie ''' (1' = 12'' = 144''').

Od czasów rzymskich w fortyfikacji używano jako miary stopy i kroku.
stopa rzymska = 29,544cm, krok (2,5 stopy) = 73,87cm
stopa polska koronna (do 1794) = 29,3cm, krok (2,5 stopy) = 73,25cm
stopa polska nowa = około 28,8cm
stopa litewska = około 3,25cm
stopa paryska/francuska (pied, używana do poł.XIXw.) = 32,484cm, krok (2,5 stopy) = 73,25cm
stopa rosyjska = 30,48cm, krok (2,3333 stopy) = 71,12cm (3 kroki składały się na sążeń = 2,1336m)
stopa angielska = 30,48cm, krok (2,3333 stopy) = 71,12cm
stopa pruska/reńska = 31,385cm, krok (2,3333 stopy, "stary" krok pruski/reński - Schritt) = 73,23cm (5 starych kroków pruskich/reńskich dawało pręt pruski / reński = 3,7662m, a 10.000 kroków milę pruską/reńską, czyli 7,5324km)
stopa austriacka = 31,608cm, krok (2 i 2/5 stopy, czyli 2,4 stopy) = 75,8592cm (10.000 kroków austriackich dawało milę, czyli 7,58592km)

W latach 70-tych XIX wieku w Niemczech używano nowego kroku (Schritt) o długości 80cm. Używany był m.in. w polskiej międzywojennej kartografii i fortyfikacji polowej.

Miary angielskie:
1 inch (cal) = 2,53995cm
12 inches = 1 foot (stopa) = 30,479cm
3 feet = 1 yard = 91,44cm
5 i 1/2 yards = 1 rod, pole, perch (pręt) = 5,0292m
4 rods = 1 chain = 20,1168m
10 chains = 1 furlong = 201,168m
8 furlongs = 1 mile (1760 yards) = 1,6093km
3 miles = 1 league = 4,8279km

Miary rosyjskie:
1 cal rosyjski = 2,54cm (dokładniej 2,53995cm)
12 cali = 1 stopa = 30,48cm
7 stóp = 1 sążen = 2,1336m (1 sążeń = 3 kroki = 84 cale)
500 sążni = 1 wiorsta = 1,0668km (1 wiorsta = 42000 cali)

Podstawą rosyjskich map kartograficznych była wiorsta, stąd używano skal 1:42000 (tzw. jednowiorstówka), 1: 84000 (dwuwiorstówka) - np. na mapie w skali 1:42000 jeden cal odpowiada 42000 calom w terenie, czyli 1 wiorście.

Miary austriackie:
1 cal wiedeński = 2,63402cm
12 cali = 1 stopa = 31,608cm
6 stóp = 1 klaster = 1,8965m (1 klaster = 72 cale)
10000 kroków = mila austriacka = 7,58594km

Podstawą austriackich map kartograficznych był klaster, składający się z 72 cali, stąd używano skal 1:720, 1:1440, 1:2880, 1:5760 - np. na mapie w skali 1:720 jeden cal odpowiada 720 calom w terenie, czyli dzisięsiu klasterom.

Mila:
mila rzymska (milia passuum) określana była jako 1000 podwójnych kroków = 1,4775km
mila geograficzna to 1/15 część stopnia na równiku = 7,420439 km
mila niemiecka (geograficzna) = 7,424044km
mila pruska = 7,5324km
mila austriacka = 7,58594km
mila brytyjska = 1,6093km
mila francuska (lieu de poste) = 3,89807km
mila polska = 7,14599km


Mariusz Wojciechowski
POCZTA/MAIL
mariusz@mariwoj.pl