|
|
|
|
|
Twierdza Królewiec w 1850 roku.
Królewiec (niem: Königsberg, obecnie rosyjski Kaliningrad), stolica Prus Wschodnich, już od XVII wieku był silną twierdzą i posiadał obszerny bastionowy rdzeń. Dla pruskich strategów było oczywiste, że twierdza miała w wojnie z Rosją odegrać ważną rolę, umożliwiając, z racji swego dogodnego położenia, manewr oskrzydlający od północy.
Pierwsze prace fortyfikacyjne w Królewcu miały miejsce w roku 1828, kiedy powstał lazaret i koszary dla oddziałów I Korpusu Armijnego oraz dwa arsenały i laboratorium artyleryjskie w Forcie Friedrichsburg, starej bastionowej twierdzy na lewym brzegu Pregoły. Równoczesna budowa twierdz w Poznaniu i Toruniu uszczupliła fundusze, zatem dopiero w 1840 roku, zresztą pod naciskiem władz magistrackich Królewca, król pruski powołał specjalną komisję d/s ufortyfikowania miasta, w skład której weszli generałowie von Grolman, von Krauseneck i von Aster. Szefem komisji został von Aster, niewątpliwie najlepszy wśród nich specjalista. On to sporządził wkrótce projekt, który przedłożono królowi. Projekt właściwy twierdzy opracował gen. von Brese, który właśnie opracowywał plany rdzenia twierdzy Poznań. Podobieństwo obu twierdz jest uderzające. Oficjalny rozkaz gabinetowy o podjęciu budowy został wydany przez króla Prus Fryderyka Wilhelma IV 17 marca 1842.
W latach 1842-49 wybudowano odcinek północny rdzenia na planie półokręgu o promieniu 1,5 km, złożony z nadszańców (kawalierów) oraz bastionów (poligonalnych fortów) Litauen, Kupferteich, Grolman, Oberteich, Tragheim, Krauseneck i Sternwarte. W samym środku odcinka północnego, po obu stronach jeziora Prud Wierchnyj (Oberteich), wniesiono dwie baszty artyleryjskie w typie baszt Montalemberta (Der Wrangel i Der Dohna). Na zapleczu Bastionu Grolmana usytuowano silną redutę koszarową (Defensions Kaserne Kronprinz) o formie zapożyczonej od wcześniejszej o kilkanaście lat reduty koszarowej poznańskiego Fortu Winiary.
Wzniesiony po roku 1849 odcinek południowy rdzenia twierdzy składał się z rdzenia z bastionami Brandenburg, Haberberg, Friedland i Pregel. Przed umocnienia rdzenia wysunięto dziesięć lunet ziemno-murowanych (nie wszystkie zrealizowano) oraz poligonalny Fort Kolejowy, ponadto w latach późniejszych zamknięto lukę w rdzeniu między dwoma wschodnimi odnogami Pregoły (Wiesen Front). Stary Fort Friedrichsburg został zmodernizowany.
Królewiecką specyfiką jest to, że od XVII wieku istniał obszerny bastionowy rdzeń twierdzy, w XIX wieku zastąpiony nowym poligonalnym. Bramy też istniały wcześniej, choć były to oczywiście inne bramy, zazwyczaj drewniane. W połowie XIX wieku zastąpiono je nowymi bramami - w obwodzie rdzenia znalazły się dwie bramy o charakterze ściśle militarnym, siedem bram obronno-komunikacyjnych (z tego pięć na odcinku północnym) oraz nieco później trzy bramy kolejowe. Fort Friedrichsburg otrzymał także okazałą bramę. Autorem bram był gen. von Aster, wszystkie otrzymały kunsztowny neogotycki wystrój z elementami neogotyku angielskiego, a także dekorację rzeźbiarską. Do naszych czasów zachowało się osiem XIX-wiecznych bram, w tym unikatowa kolejowa.
Idealnie regularny rdzeń twierdzy założony został na planie okręgu o promieniu 1500 metrów. Składał się z następujących dzieł (przeciwnie do ruchu wskazówek zegara):
| Unterer Front Grolman |
| Bastion Lithauen (Litwa) [1] |
| Sackheimer Tor [2] |
| Ravelin Sackheim |
| Oberer Front Grolman |
| Bastion Kupferteich |
| Königstor |
| Kavalier I |
| Bastion Grolman + Defensions Kaserne Kronprinz |
| Kavalier II |
| Bastion Oberteich |
| Front Oberteich |
| Roßgärter Tor |
| Der Dohna Turm |
| Der Wrangel Turm |
| Kavalier III |
| Tragheimer Tor |
| Oberer Front Krauseneck |
| Bastion Tragheim |
| Kavalier IV |
| Steindammer Tor |
| Bastion Krauseneck |
| Kavalier V |
| Bastion Sternwarte |
| Unterer Front Krauseneck |
| Ausfalltor |
| Bastion Butterberg |
| Eisenbahntor (nach Pillau) |
| Bastion Lack |
| Holländerbaum Tor |
| Front Brandenburg |
| Fort Friedrichsburg + Friedrichburger Tor |
| Eisenbahn-Saillant |
| Eisenbahntor (nach Elbing) |
| Bastion Alter Garten |
| Eisenbahntor (nach Pr.Eylau) |
| Brandenburger Tor |
| Bastion Brandenburg |
| Front Haberberg |
| Bastion Haberberg |
| Ravelin Haberberg |
| Kavalier Haberberg |
| Ravelin Friedland |
| Kavalier Friedland |
| Friedländer Tor |
| Bastion Pregel |
| Wiesen Front |
| Wiesen Front + Wiesen Lünette |
[1] - wytłuszczeniem zaznaczono dzieła zachowane [2] - kursywą bramy
W latach 1871-80 w twierdzy Królewiec wybudowano kilka budynków koszarowych oraz w latach 1872-84 pierścień 12 fortów głównych i 3 dzieł pośrednich w promieniu 5 km od poligonalnego rdzenia (większość z nich miała wodne fosy, na pewno suchą fosę miał położony na wzgórzu Fort III). Projekty w 1871 roku sporządzał von Kameke, Generalny Inspektor Twierdz. Podobno współautorem niektórych fortów był rosyjski fortyfikator Todtleben. Zrealizowano m.in. kilka fortów standardowych wg. projektów von Biehlera, następcy von Kameke na stanowisku G.I.T.
W roku 1894 forty otrzymały numerację i nazwy:
| I | (1875-79) | Heinrich Friedrich von Stein (1757-1831), |
| Ia | (1887-90) | Graf Carl von Gröben (1788-1876), |
| II | (1875-80) | Paul Bronsart von Schellenberg (1832-91), |
| IIa | (1887-90) | Albert von Barnekow (1809-95), d-ca I Korpusu Armijnego, |
| III | (1874-80) | König Friedrich III (1831-88) [zwany także Fort Quednau od pobliskiej miejscowości] , |
| IV | (1876-82) | August von Gneisenau (1760-1831), |
| V | (1876-81) | König Friedrich Wilhelm III (1770-1840), |
| Va | (1887-90) | Carl Friedrich von Lehndorff-Steinort (1770-1854), |
| VI | (1876-81) | Königin Luise (Luise Augusta, Wilhelmina Amalia, żona F.W.III), |
| VII | (1887-90) | Herzog von Holstein (na cześć rodu von Holstein), |
| VIII | (1878-83) | König Friedrich I (1657-1713) [być może Friedrich Wilhelm IV (1795-1861) ?], |
| IX | (1878-82) | Dohna (na cześć rodu von Dohna?), |
| X | (1877-82) | August Graf von Kanitz (1783-1852), |
| XI | (1877-82) | Friedrich von Döhnhoff (1639-1696), |
| XII | (1879-85) | Eulenburg (ród ?, osoba ?). |
W 1912 roku międzypola fortów pierścienia zewnętrznego rozbudowywano i wznoszono Infanterie-Stuetzpunkte, jako elementy grup warownych: na brzegu północnym Palmburg, a na południowym Ludwigswalde, Altenberg, Godrinen i Haffstrom.
BRAMY POLIGONALNEJ TWIERDZY
 |
 mariusz@mariwoj.pl |
