TWIERDZA MAGDEBURG Festung Magdeburg Mariusz Wojciechowski 1999

Gruntowna przebudowa - twierdza poligonalna i fortowa.
lata 60-te XIX wieku.

Gruntowna przebudowa twierdzy Magdeburg nastąpiła dopiero w latach sześćdziesiątych.

Na froncie północnym:

• Obok starej bramy Hohe Pforte, w miejscu kleszcza Mark między bastionami Mark i Prueßen, wybudowano duże, trzykondygnacyjne, pięcioskrzydłowe koszary obronne Mark z kazamatami działowymi na dwóch piętrach i stanowiskami dla piechoty na parterze. Koszary Mark miały narys bastionu o rozwartych barkach i prostej szyi [3]. W roku 1865 w koszarach było skoszarowanych 800 żołnierzy.
• Dzieła zewnętrzne obok bastionu Hessen połączono, tworząc duży kleszcz Mark, przez który przeprowadzono na północ wyprostowaną drogę prowadzącą z poszerzonej bramy Hohe Pforte.
• Druga droga na północ z bramy Krökentor także została wyprostowana i poszerzona.

W 1862 zapadła decyzja o budowie artyleryjskich fortów zewnętrznych, a w 1865 o budowie nowego rdzenia (Enceinte):

1. W 1866 zbudowano pierścień 12 fortów w odległości 2 3 km od miasta. Zbudowane wg jednego wzorca forty, małe i niskie, miały narys lunety o rozpiętości około 200 metrów, suche (niektóre wodne) fosy (kaponiera czołowa, dwie barkowe i szyjowa) o ziemnym stoku i przeciwstoku, prochownię pod wałem głównym, wał szyjowy, poprzecznicę z blokhauzem na dziedzińcu.
   Na lewym brzebu Łaby zbudowano:
   • Fort 1 (w Fermersleben przy torach kolei z Schönebeck, niedaleko rzeki)
   • Fort 2
   • Fort 3 (w Kl. Otterslbn.)
   • Fort 4 (w Stadtfeld przy torach kolei zachodniej do Helmstedt)
   • Fort 5
   • Fort 6
   • Fort 7 (w Neue Neustadt)
   • Fort 8 (nad rzeką przy torach kolei do Stendal)
   
   Fort 9 znalazł się na północnym krańcu wyspy na Łabie, Fort 10 na prawym brzegu (przy drodze i torach kolei do Berlina), Fort 11 na prawym brzegu (w Cracau), a Fort na południowym krańcu wyspy na Łabie (na tzw. Roter Horn).

2. W 1869 roku nastąpiła rozbiórka starego rdzenia na odcinku zachodnim i południowym, przestała także istnieć brama kolejowa Buckauer Tor. Odcinek północny pozostawiono. Miasto zyskało sporo miejsca, które wykorzystano m.in. na budowę nowego dworca kolejowego

   Nowy obszerniejszy rdzeń zbudowano w systemie poligonalnym - wał główny o długości prawie 3 km wyposażono w 8 nadszańców artyleryjskich, osłonięto od zachodu 3 kaponierami oraz od południa calkowicie przebudowanym Fortem Berge (Stern) .

   Rozwiązania zastosowane w rdzeniu sprawiają wrażenie kopii starszego o 40 lat północnego odcinka Fortu Winiary w twierdzy Poznań.

   Nadszańce, przerywające wał główny miały narys spłaszczonych bastionów, wał ze stanowiskami artyleryjskimi, poprzecznicami i schronami pogotowia, niektóre kryły pod wałem jedno- lub dwukondygnacyjne koszary.

   • Kawalier 1 Scharnohorst kończący wał nad Łabą krył w sobie dwukondygnacyjne koszary, miał kaponierę "kocie uszy" w fosie czołowej, szyję z fosą, mostem zwodzonym i kaponierą [4] oraz przedłużony lewy bark, którego "pendant" były skazamatowane, przykryte ziemnym nasypem Reseve Wasserwerkes nad rzeką
   • Kurtyna 1-2: dwie bramy kolejowe
   • Kawalier 2: bez koszar, przed nadszaniec wysunięty były Fort Berge - Stern
   • Stern (były Wallravowski Fort Berge): kleszczowy gwiaździsty fort z donżonem został 1870 częściowo zniesiony (część północna - wybudowano tam Kawalier 2), wyposażony w nowe fosy i kaponiery oraz włączony w rdzeń
   • Kurtyna 2-3: brama komunikacyjna Buckauer Tor
   • Kawalier 3: na pd-zach narożniku rdzenia - bez koszar, w lewym barku brama kolejowa Leipziger Tor, w kawalierze poterna do kaponiery głównej rdzenia.

     Kaponiery rdzenia były zdwojone, dwukondygnacyjne, miały po 6 kazamat bojowych w każdą stronę, po jednej kazamacie do obrony drogi za murem Carnota wału głównego. Od strony przedpola osłonięte rawelinem z półokrągłą, osłoniętą ziemią reditą w szyi, murem Carnota i dwupiętrową kaponierą typu "kocie uszy" na szpicy. W placach broni drogi krytej umieszczono małe blokhauzy. Luneta z kaponierą połączona była mostem, a kaponiera z nadszańcem poterną.

   • Rawelin 1
   • Kurtyna 3-4: brama komunikacyjna Sudenberger Tor
   • Kawalier 4: bez koszar, w lewym barku brama kolejowa Helmstedter Tor
   • Kurtyna 4-5
   • Kawalier 5: koszary jednokondygnacyjne, poterna do kaponiery
   • Rawelin 2
   • Kurtyna 5-6
   • Kawalier 6: koszary dwukondygnacyjne
   • Kurtyna 6-7: brama komunikacyjna Ulrichstor
   • Kawalier 7: bez koszar, poterna do kaponiery
   • Rawelin 3
   • Kurtyna 7-8
   • Kawalier 8: ostatnie dzieło nowego rdzenia, bez koszar, w prawym czole brama kolejowa, prawego barku nie było, gdyż kawalier połączony był w prawym barkiem zniesionego XVIII-wiecznego bastionu Friedrch

   Trzy bramy komunikacyjne miały sklepione przejazdy dla wozów i przejścia dla pieszych, mosty zwodzone nad fosą główną i przejazdy wycięte w przedstoku (zakręcające na kształt litery "S", ze ścianami oporowymi z rowkami do zapór z belek).

   Bramy kolejowe miały formę otwartych przejazdów w wale głównym (ze ścianami oporowymi z rowkami do zapór z belek); przed bramami mosty zwodzone nad fosą.

3. Rozbudowa kolei: nowa linia kolejowa z południa na północ została odsunięta od rzeki i przeprowadzona przez nowy rdzeń, dworzec znalazł się wewnątrz twierdzy. Rozbudowa ta nastąpiła zapewne na przełomie lat 60-tych i 70-tych XIX wieku. Stare końcówkowe dworce nad Łabą zlikwidowano, tory nad rzeką połączono ze sobą (około sześciusetmetrowym odcinkiem).
4. Na froncie północnym między Kawalierem 8 a bastionem Halberstadt zniesiono rawelin i parę dzieł zewnętrznych, teren po nich podwyższono o 1,6 m i utworzono plac ćwiczeń Schrote-Exerzierplatz wypełniony barakami mieszkalnymi, wozowniami i innymi budynkami. Bastiony Lüneburg, Ferdinand i lunetę Hessen połączono w jadno nieregularne dzieło kleszczowe. Bramę Krökentor poszerzono, od 1877 przejeżdzał nią tramwaj konny.
5. Turmschanze przebudowano całkowicie na dzieło kleszczowe (zlikwidowano rdzeń dzieła, czoła rawelinów przedłużono i połączono z półksiężycami) - na powiększonym dziedzińcu dzieła (Friedrichstadt) znalazło się miejsce na nowe koszary artylerii, stajnie, wozownie itp. Zewnętrzne przedbramy w rawelinach stały się bramami głównymi (Cracauer Tor, Charlotten Tor i kolejowa Berliner Tor).

Rozbudowa twierdzy fortowej.

W 1890 roku wzniesiono jeszcze jeden fort (Fort 8 Neu między starymi 7 i 8) i 7 dzieł pośrednich:

• Zwischenwerk 1a między 1 i 2
• Zwischenwerk 2a między 2 i 3
• Zwischenwerk 2b między 2 i 3
• Zwischenwerk 3a między 3 i 4
• Zwischenwerk 4a między 4 i 5
• Zwischenwerk 6a między 6 i 7
• Zwischenwerk 8a przed starym Fortem 8 nad Łabą (ukończony do 1906)

Likwidacja twierdzy.

W 1888-91 zniesiono ograniczenia budowlane, 1896-99 rozebrano bramy komunikacyjne w rdzeniu (w 1908 zbudowano szerokie ulice), 1903 rozebrano Stern. Dokładne daty nie są mi znane, rozbiórka nastąpiła zapewne w pierwszym dziecięcioleciu XX wieku. W 1912 zlikwidowano stanowisko komendanta twierdzy i oficjalnie zniesiono status twierdzy.

Przypisy:

[1] Linia prowadziła na północ do Wittenberge - brandenburskiego miasta na północ od Magdeburga (przy linii kolejowej Berlin-Hamburg) przy ujściu Stepnitz do Łaby, a nie do twierdzy Wittenberga (niem: Wittenberg) w pruskiej Saksonii, miasta które do historii wprowadził Luter.

[2] W latach 60-tych XX wieku wciąż jeszcze zachowany był mur, filary bramy, ślady zwodzonego mostu i blokhauz-strażnica. Jak jest dzisiaj (1999) nie wiem.

[3] W latach 60-tych XX wieku spora część koszar była jeszcze zachowana.

[4] Wydaje się, że Kawalier 1 jeszcze jest zachowany w parku nad Łabą.

Plan twierdzy poligonalnej w 1880

Plan twierdzy fortowej w 1890

Rysunki

Panorama miasta - nad Łabą widoczna kaponiera-działobitnia koło pierwszej Buckauer Eisenbahn Tor.

mariusz@mariwoj.pl