TWIERDZA MAGDEBURG
Festung Magdeburg
Mariusz Wojciechowski 1999

Bliżej mi nieznany kawałek twierdzy Magdeburg - zdjęcie otrzymane od Andrzeja Gawlaka, któremu serdecznie dziękuję.

Sytuacja na początku XIX wieku.

Miasto Magdeburg położone jest nad Łabą, która ma trzy odnogi. Twierdza Magdeburg wyposażona była na lewym brzegu w potężne bastionowe umocnienia rdzenia z XVII wieku z niezwykle rozbudowanymi w 1 poł. XVIII wieku bastionowo-kleszczowymi dziełami zewnętrznymi, które otaczały miasto od południa, zachodu i północy oraz wysunięty na południe przed umocnienia rdzenia kleszczowy, czworoboczny, gwiaździsty Fort Berge (zw. Stern) z donżonem z lat 30-tych XVIII wieku, Cytadelę między Starą Łabą i Łabą oraz przyczółek mostowy Turmschanze (z wojskowym miasteczkiem Friedrichstadt wewnątrz) na prawym brzegu Starej Łaby.

Fortyfikacje Magdeburga w 1.poł.XVIIIw. projektował i wznosił sam Gerhard Wallrave, ściągnięty przez Leopolda von Anhalt-Dessau - przez kilka lat pracował jako major wspólnie z pułkownikiem von Bosse, a po jego śmierci w 1718 samodzielnie. Bezsprzecznie dziełem Wallravego jest Turmschanze (pocz. budowy ok. 1718) i opracowany jeszcze z von Bosse Fort Berge (rozp. w 1721) - z lat 20-tych i 30-tych XVIIIw.

Czasy napoleońskie.

W 1806 gen. von Kleist oddał twierdzę bez walki. Francuzi dopiero w latach 1812-13 zabrali się do roboty: dokonali sporych wyburzeń (ok. 150 domów) na południowym przedmieściu Sudenburg na lewym brzegu i rozpoczęli tam budowę Fortu Napoleona; małe szańce powstały na wyspie Werden między Łabą i Starą Łabą: m.in. Zollschanze osłaniający most Zollbrücke, szaniec Fort Jérôme (późniejszy Szaniec Ks. Karoliny) oraz Fort Lamarois; przedmoście Turmschanze rozbudowano dodając kleszcze między bastionami.

24 marca 1914 roku przez Bramę Krökentor do miasta wkroczyły bez walki wojska pruskie i rosyjskie.

Twierdza pruska.

Po przejęciu miasta, władze pruskie kontynuowały prace przy Forcie Napoleona, teraz zwanym Fortem Scharnhorsta: powstał pięcioboczny fort o prostej szyi i rozwartych barkach. Teren wokół fortu o wymiarach około 600*200 metrów, zwany Esplanadą Scharnhorst, służył odtąd jako plac ćwiczeń i parad. Od zachodu esplanadę osłonięto dwiema kaponierami-blokhauzami. Przez esplanadę wiodła na pd-zach droga do Halberstadt.

W roku 1815 rozpoczęto likwidację przedstoków rdzenia i obsadzanie drzewami - od zachodu łukiem wytyczono prawie 3-kilometrową ulicę Ringstr., która stała się ulubioną drogą spacerową mieszkańców. W 1818 roku w Turmschanze przebito drugą bramę - Charlotten Tor prowadzącą na zachodnią Drogę Berlińską. Kolejna mała brama nadrzeczna na Unterbär wiodła na północ w stronę przedmieścia Cracauer Anger (Unterbär i Oberbär to małe jazy - grodze zamykające od strony rzeki wodną fosę Turmschanze).

W latach 1818-19 zbudowano 10 magazynów prochowych w dziełach zewnętrznych rdzenia, w 1828 jeszcze jeden w Rawelinie I Turmschanze. 1820-22 powstała w mieście przy Sternstr. piekarnia wojskowa, na Placy Katedralnym koszary artylerii (w miejscu rozebranego w 1812 roku arsenału). Tymczasowo na arsenał zajęto w 1824 dawny Nikolaikirche. Na froncie północnym 1822-25 zniesiono kleszcze Ravenberg i Magdeburg i wzniesiono tam tymczasowe obronne koszary. Wymurowano francuskie drewniane chodniki przeciwminowe na froncie pólnocnym między Hohe Pforte a Łabą. Dowództwo IV Korpusu Armijnego rozlokowało się 1826-27 przy Placu Katedralnym (d. Domdechanei), 1827-28 na tyłach bastionu Anhalt wzniesiono areszt, a w 1838 lazaret (utworzony 1806 w dawnym Dompropstei) otrzymał nowe skrzydło. 1825-39 szyja Turmschanze nad rzeką została porządnie zamknięta murem ze strzelnicami i basteją. Od 1830 wzmacniano odcinek zachodni - bastiony Leopold, Arnim, Stillen i Dönhoff.

Kolej.

W 1838 rozpoczęto budowę kolei i rok później, 4 lata po otwarciu pierwszej w Niemczech linii kolejowej, uruchomiono kolej z położonego na południe od Magdeburga Schönebeck (Linia Lipska). Z braku miejsca tory poprowadzono nad brzegiem Łaby, a Dworzec Lipski umieszczono na nabrzeżu. Aby przeprowadzić tory przez rdzeń wzniesiono nad rzeką obok Bastei Cleve (niem: Rondell Cleve) Buckauer Tor - bramę kolejową z trzema sklepionymi przejazdami i mostami zwodzonymi. Obok bramy, nad Łabą posadowiono kaponierę-baterię. Brzeg Łaby zamknięto nowym murem (Ufermauer) ze strzelnicami, flankowanym przez drugą kaponierę-baterię nadrzeczną tuż przed dworcem. Nieco na północ od dworca znajdował się most przez Łabę - Strombrücke.

Przed wejściem do miasta od linii lipskiej odchodziła w prawo wschodnia odnoga do Poczdamu i Berlina. Trzy mosty kolejowe wiodły kolej przez wyspy na Łabie - odcinek ten osłonięto dwoma małymi dziełami (Flügelwerke Linke i Rechte) oraz wzniesionym w latach 40-tych lunetowym fortem z redutą w szyi (Mittelwerk). Przez Turmschanze kolei przebijała się przez nową bramę (trzecią i ostatnią dużą bramę w Turmschanze) kolejową Berliner Tor - otwarty przejazd (przez wał główny, kleszcz i rawelin) z mostami zwodzonymi. W ścianach bocznych przejazdów przygotowano rowki do zamknięcia bram zaporami z drewnianych belek.

W 1849 (1851?) ruszyła kolejna linia - na północ do Stendal (Linia Wittenberska) i dalej do Wittenberge [1]. Końcówkowy (tak jak Lipski) Dworzec Wittenberski zbudowano na nabrzeżu na północ od mostu Strombrücke - na Nabrzeżu Rybackim. Rybacy swoje sieci zaczęli z konieczności suszyć na dachach peronów! W 1851 zbudowano przy przejeździe przez rdzeń drewniany most kolejowy koło bastei Preußen. Odcinek ten pociągi musiały pokonywać siłą rozpędu, z uwagi na położone w bezpośrednim sąsiedztwie dwie prochownie. W roku 1857 most ten spalił się i nie został odbudowany - odcinek osłonięto murem ze strzelnicami (Ufermauer), a w miejscu prochowni zbudowano dworzec towarowy [2]. Druga, zewnętrzna brama kolejowa Wittenberger Tor znajdowała się 200 metrów dalej, na wysokości lunety Preußen - miała sklepiony przejazd i zwodzony most, a obok znajdowała się kaponiera-bateria nadrzeczna.


Plan twierdzy w 1880


Część druga


Rysunki


Mariusz Wojciechowski
POCZTA/MAIL
mariusz@mariwoj.pl