|
|
|
|
|
Bardzo poważnej przebudowie poddano wschodni odcinek rdzenia twierdzy w latach 1880-84. Zniesiono prawą część Bastionu IV i przy pomocy długiego wału połączono jego naroże z lewym czołem Fortu św. Jakuba. W poszerzonym rdzeniu umieszczono dwa kompleksy koszarowe (Koszary Wilhelmowskie), lazaret oraz potężne podwalnie magazynowe i koszarowe. Nowy odcinek rdzenia składał się począwszy od Bramy Chełmińskiej ze: skazamatowanego lewego barku i czoła Bastionu IV (podwalnia), nowej Bramy Kaszownika, kurtyny z podwalnią koszarową - tzw. Koszary Kaszownika (za nią potężny trzykondygnacyjny schron Urzędu Prowiantowego z nową piekarnią z 1887-92), kaponiery skarpowej w fosie osłoniętej od północy przebudowaną Lunetą II i Stawem Kaszownika, kurtyny z podwalnią (na wale kurtyny stanowiska dla dział na lawetach "nadbrzeżnych"), nowej Bramy Lubickiej, podwójnej Bramy Kolejowej z blokhauzem w fosie oraz kurtyny z podwalnią koszarową (Koszary św. Jakuba, obecnie Archiwum Wojsk Lądowych), która łączyła się z lewym czołem wzmocnionego Fortu św. Jakuba. W roku 1887 nowe umocnienia wzmocniono (warstwa betonowo-piaskowa). Cały nowy odcinek rdzenia w zasadzie przetrwał rozbiórkę i zachowany jest w dobrym stanie, z wyjątkiem bram, z których zachowała się tylko kolejowa.
Na przełomie lat 70-tych i 80-tych Toruń, jak prawie wszystkie niemieckie twierdze, otrzymał zewnętrzny pierścień fortów.
Najstarszy plan otoczenia poligonalnej twierdzy Toruń pierścieniem fortów pochodzi z lat 1863-64 (8 fortów). Rozważano nawet projekt otoczenia miasta ciągłym wałem bastionowym. Pierwsza poważna koncepcja nosi datę 10 sierpnia 1872 roku (7 fortów), w wersji kolejnej z 12 czerwca 1873 roku przewidziano 13 fortów (w tym 6 głównych), w wersji ostatecznej z 12 stycznia 1876 roku przewidziano 8 fortów (w tym 1 pośredni). Po kilku różnych projektach wstępnych, między innymi niezrealizowanych projektach fortów pośrednich zbliżonych do poznańskich (forty IVa,VIa i IXa w twierdzy Poznań), w roku 1874 opracowany został projekt standardowego fortu głównego, a w 1876 projekt pierścienia fortów (7 głównych i 1 pośredni). Realizacja nastąpiła w latach 1878-85. Powstały forty: I - 1878-82, II - 1879-84, III - 1880-84, IV - 1880-83, IVa - 1882-84, V - 1879-84, VI - 1882-85 i VII - 1882-84. Forty I i II jako najwcześniejsze różnią się nieco od standardu, mają rozpiętość 260 metrów. Fort IVa to bardzo rzadki typ fortu dwuwałowego pośredniego o rozpiętości około 175 metrów i narysie fortu głównego lecz bez barkowego załamania koszar szyjowych wyposażonych wobec tego w kaponierę szyjową. W swej pierwotnej postaci (przed przebudową w latach 1890-93) fort był fortem dwuwałowym! Wał piechoty w barkach i obu czołach miał 8 niewielkich trawesów, a wał artyleryjski położony był wyżej i wewnątrz niego. Fort miał ponadto baterie sprzężone. Niektóre forty miały trzeci wał dla piechoty (II, III, IV, VII) i baterie sprzężone. W drugim etapie w latach 1880-84 wzniesione zostały dalsze forty pośrednie o narysie trapezowym: Ib, IIIa, IVb (1880-82), Va, VIa, niektóre z bateriami sprzężonymi (IVb,Va). W trzecim etapie wzniesiono baterię - fort X i w latach 1888-89 pancerny fort Ia o narysie trapezowym, z prostymi koszarami i kaponierą szyjową, baterią pancerną na 4 działa 210 mm, wałem bez muru Carnota z pięcioma schronami pogotowia, małym dziedzińcem, 2 stanowiskami obserwacyjnymi w obrotowych kopułach pancernych, 2 ziemnymi bateriami oraz 2 otwartymi bateriami betonowymi. Pierścień fortów został ponadto uzupełniony 32 ceglanymi schronami dla piechoty, 26 schronami dla obsługi dział oraz 26 schronami amunicyjnymi, 3 bateriami pancernymi i 3 odkrytymi bateriami betonowymi (jako pierwsza powstała w 1883 roku w międzypolu fortów I i II tzw. Długa Bateria o rozpiętości 320 metrów z wałem o czterech trawersach ze schronami pogotowia). Schrony te zostały umieszczone w międzypolach fortów.
W latach 1887-92 całkowicie przebudowano przyczółek mostowy, likwidując starą redutę, którą zastąpiono nowym blokiem podwalni koszarowej. Na wschód i zachód od przyczółka wzniesiono dwa duże batalionowe schrony piechoty, schron koszarowy w Forcie Kolejowym, a po 1892 chłodnię na zapleczu Lunety V (zburzoną w 1965 roku).
W latach 1914-15 podczas rozbudowy linii fortyfikacyjnej linii Dolnej Wisły, wybudowano kilkanaście typowych schronów wg wzorca z 1907 roku dla dział tradytorowych 90mm i ich obsługi. Zbudowano także na zapolu fortów 54 schrony dla piechoty, w grupach po 4-5. 22 stare schrony piechoty przekształcono w punkty oporu piechoty przez otoczenie ich niskimi wałami ziemnymi.
Staromiejskie
ST Starotoruńska Altthorner Tor
CHs Chełmińska Kulmer Tor
S Paulińska (Więzienna) i Most Pauliński Pauliner Tor und Pauliner Brücke
KT Wielka (Kotlarska) Grosses Tor (Kesseltor)
MO Przewoźna (Mostowa) Fahrtor (Brücken Tor
LA Szkolna (Biała, Łazienna) Schultor (Weisses Tor, Badetor)
ZE Żeglarska Seglertor
KL Św.Ducha (Klasztorna) Heilige Geist Thor (Nonnentor)
Nowomiejskie
PR Prosta Gerechtestor
SK Św.Katarzyny (Bydlęca) St. Katherinen Tor (Viehtor)
SJ Św.Jakuba St.Jacobs Tor
Furty zamkowe
ML Młyńska Mühlthor
ME Mennicza Münzerthor
Bramy XIX-wieczne
BY Nowa Bydgoska Neue Bromberger Thor
CHn Nowa Chełmińska Neue Kulmer Thor
KA Kaszownika (Młynu Kaszowego) Grützmühlen Thor
LU Lubicka Leibitscher Thor
KO Kolejowa Eisenbahnthor
JAn Nowa Św.Jakuba St.Jacobs Thor
|
|
Zestawienie dzieł twierdzy fortowej
Stan zachowania dzieł twierdzy poligonalnej 1999/2000
 |
 mariusz@mariwoj.pl |
Zdjęcia
Plan twierdzy w 1877