| TWIERDZA TORUŃ 1999/2000 Festung Thorn Mariusz Wojciechowski 1999
|
|
Spędziłem w Toruniu parę dni (grudzień 1999 oraz czerwiec 2000) i warto chyba pokusić się o próbę zestawienia zachowanych dzieł twierdzy poligonalnej (oraz paru zespołów koszarowych twierdzy fortowej w mieście) i ich ocenę w 5-gwiazdkowej skali. Rundę po Toruniu rozpoczniemy od północnego przyczółka mostu kolejowego, potem zatoczymy koło w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara.
- ****most kolejowy przez Wisłę - konstrukcja wprawdzie nowa z lat 90-tych XX wieku, jednak zachowane obie pary blokhauzów oraz obie pary wież strażniczych (można nawet przejść poterną między wieżami południowymi); niestety wieże częściowo ścięte i pozbawione dekoracji (płaskorzeźb oraz rzeźb); szczególnie efektownie prezentują się blokhauzy na południowym przyczółku (lewobrzeżnym) usytuowane nad starym korytem Wisły (można albo przejś przez Wisłę mostem, albo dojść od strony Dworca Kolejowego ulicą Dybowską);
- *****redita Fortu św. Jakuba - najlepiej dojść od strony Wisły (na końcu ulicy Sowińskiego), dostępna - bo zamieszkana, z wału i fosy fortu nic się nie zachowało;
- na zapleczu Fortu św. Jakuba "uregulowane" wzgórze św. Jakuba, kiedyś zapewne wyposażone w stanowiska dla dział (zachowany duży ziemny podjazd), od strony północnej niewielka podwalnia (prywatny warsztat);
- *także za zapleczu Fortu (po północnej stronie Sowińskiego) kompleks budynków magazynowych z pruskiego muru (m.in. odlewnia forteczna), niektóre zachowane dobrze i w zasadzie dostępne (zamieszane, użytkowane przez "Ruch");
- **duża, ponad 300-metrowa podwalnia koszarowa z wewnętrzną fosą i mostem - dawniejsze mobilizacyjne Koszary św. Jakuba, a obecnie Archiwum Wojsk Lądowych - przy ulicy Chłopickiego, niedostępne, choć warte uwagi;
- *****brama kolejowa - podwójna brama (jedna przez wał rdzenia, druga przez przedstok, między nimi w fosie kaponiera) - zachowana dobrze, dostępna zarówno z wykopu kolejowego od strony dworca Toruń Miasto, jak i z Placu Pokoju Toruńskiego - lepiej uważać na pociągi (i nie tylko);
- *podwalnia koło Placu Pokoju Toruńskiego, z lewej strony niezachowanej Bramy Lubickiej - niedostępna (trochę widać przez płot), na terenie wojskowym, na podwalni stanowisko R.K. ze schronem opozbawionym nasypu;
- *dwa duże kwartały wypełnione budynkami koszarowymi - w jednym (po prawej stronie ulicy Dobrzyńskiej) Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Artyleryjskich (zero wejścia), a w drugim (po lewej stronie Dobrzyńskiej) mieszczą się różne szkoły (dostępne);
- **duża podwalnia koszarowa (Koszary Kaszownika) - różne magazyny i hurtownie w zasadzie dostępne, z prawej strony prochownia, póżniej używana jako kaplica, z przybudowanym betonowym wejściem, z lewej strony podwalni zachowany żelazny lew przykrywający otwór wentylacyjny; z tylu podwalni ulica Wały Sikorskiego);
- ****na zapleczu tej podwalni (po drugiej stronie Wałów) zachowany w dobrym stanie trójkondygnacyjny wielki budynek przykryty od czoła i z góry nasypem ziemnym - dawna piekarnia (nadal zresztą czynna) i magazyn prowiantowy - na terenie szpitala wojskowego, wnętrza niedostępne, można obejrzeć przez płot lub z bliska (strażnicy cywilni) - warto także przyjrzeć się przebudowanym budynkom dawnego lazaretu;
- niezachowana Brama Kaszownika (w miejscu Dworca Autobusowego);
- **dalej na zachód - podwalnia dawnego Bastionu IV (w jego lewym czole i lewym barku) - nieźle zachowana, dostępna (piwiarnia, magazyny czegoś tam), zachowane także żelazne lwy;
- niezachowana Brama Chełmińska (Nowa) w ciągu ulicy Uniwersyteckiej;
- *mały schron-podwalnia (laboratorium?) z prawej strony Arsenału (gdzie mieści się Muzeum Etnograficzne) - dostępny, jakieś biura;
- ***Arsenał przy Wałach Sikorskiego;
- ****potem długo, długo nic, mijamy Plac Rapackiego, gdzie znajdowała się Brama Bydgoska i dopiero nad Wisłą po obu stronach słynnego mostu z Opalenia (nawiasem mówiąc dwa przęsła tego mostu stoją do dziś nad odnogą Warty w Koninie) dwie grodze - Nr 5 i 6 (fosy zewnętrznej i wewnętrznej Kleszcza X), pozbawione niestety zastaw, ale bardzo interesujące, jedna dostępna w sporej części (szalet publiczny) i nawet częściowo funkcjonująca, na szczycie grodzy zachowane metalowe "krzaczki" utrudniające przedarcie się górą; przy grodzach zachowane ślady wału i fosy Kleszcza
- **koszary nadwiślańskie (zwane Racławickimi)- w złym stanie, opuszczone ale niedostępne, na murze nad Wisłą obok koszar tablice oznaczające wysokie stany Wisły w XIX wieku; od Koszar do średniowiecznej Bramy Klasztornej płot z kraty fortecznej (+drut kolczasty); w pobliżu Bramy wozownia z lat 20-tych XIX wieku (Galeria Wozownia);
- *od Bramy Mostowej na wschód wzdłuż Bulwaru Filadelfijskiego (niedgyś wzdłuż niego znajdowała się bnocznica kolejowa) mur ze strzelnicami (na pewnych odcinkach jest to klasyczny mur Carnota, z wnękami od wewnątrz), częściowo zachowany, a w nim: dostępna tylko z zwenątrz kaponiera strzegąca bramy wjazdowej na teren niezachowanego dworca fortecznego (położony był w szerokim wykopie na wschód od Zamku krzyżackiego) - warto obejrzeć kaponierę od tyłu, gdyż znajduje się tam ciekawy jaz, wspomniana brama, przysunięty do muru bydynek magazynów artyleryjskich z zachowanymi okiennicami (drugi mniejszy budynek za nim, wewnątrz twierdzy, przy ulicy Wola Zamkowa)
- **zachowany narożny Bastion I (od strony wewnętrznej niedostępne zamurowane podwalnie, za nim potężny schron (także dostępny tylko do obejrzenia z zewnątrz) - przebudowany magazyn prochowy (Kriegs Pulver Magazin);
Z dzieł zewnętrznych (kaponier, lunet) nie zachowało się nic, nie oalała też żadna brama (z wyjątkiem kolejowej). Można darować sobie szukanie - nie ma nawet śladów.
***wewnątrz miasta na Placu św. Katarzyny wspaniały kościół garnizonowy, a przy Rynku Nowego Miasta 22 zachowany budynek **komendantury twierdzy oraz parę rozrzuconych w różnych punktach miasta **budynków magazynowych z lat 20-tych XIX wieku;
Warto wypuścić się w kierunku zachodnim z Placu Rapackiego, za Parkiem Miejskim skręcić w ulicę Przybyszewskiego i na jej końcu uspokoić umysł nieco skołatany nadmiarem wrażeń - nad Wisłą na dawnym placu ćwiczeń pionierów, gdzie można obejrzeć małe koszary (magazyn?) z pruskiego muru *. Potem wrócimy w górę Przybyszewskiego i skierujemy się na północ - obejrzymy dwa kompleksy koszarowe: dostępne koszary huzarów z pruskiego muru po południowej stronie Broniewskiego na zachód od Reja (****), a drugi - koszary pionierów później rozbudowywane i nadal używane przez wojsko (niedostępne) po północnej stronie Broniewskiego między Sienkiewicza i Wyczółkowskiego.
Najbardziej wytrwali mogą jeszcze obejrzeć łąkę po zach. stronie ulicy św.Józefa i południowej Śniadeckiego - pozostałość po lądowym placu ćwiczeń pionierów, a nawet pofatygować się jeszcze dalej na północ i na końcu ulicy Balonowej stanąć przed bramą jednostki wojskowej i wylewać łzy nad niezachowaną halą sterowcową.
Na lewym brzegu Wisły koniecznie trzeba obejrzeć kompleks Dworca Kolejowego, niestety sam budynek niegustownie otynkowany. Oczywiście trzeba także przejść wokół przyczółka mostowego ***** (niedostępnego od wewnątrz), obejrzeć mur szyjowy, wejść za mur Carnota w jego zachodniej części i przejść stokiem wzdłuż wodnej fosy abo obejrzeć osiową kaponierę osłoniętą ziemnym rawelinem oraz zaliczyć dwie zastawy regulujące poziom wodnej fosy (na obu końcach wału przyczółka). Na przeciwskarpie przyczółka zachowany blokhauz z kolejnym przepustem wodnym.
Sprzed dworca / przyczółka mostowego warto skierować się na wschód w stronę Rudaka i obejrzeć z zewnątrz niedostępne "Koszary Rudackie" z pruskiego muru, zwiedzić ruiny interesującego sześciobocznego Fortu Kolejowego, a w drodze powrotnej wspomniane południowe blokhauzy mostu kolejowego.
Wracając do miasta KONIECZNIE trzeba udać się do Domu Eskenów, aby obejrzeć otwartą w styczniu 2000 stałą wystawę "Toruń 1793-1920. Miasto pogranicza" ***** oraz zakupić jej katalog (105 stron, mało ilustracji fortecznych). Na pobliskiej ulicy Mostowej 34 można ponadto obejrzeć kamienicę należącą do rodziny Freytagów, w której mieszkał Adam Freytag [1608-50], polski matematyk i autor popularnego w XVII wieku podręcznika fortyfikacji.
|
Zdjęcia
Plan twierdzy w 1877
Plan twierdzy w 1910