TWIERDZA ULM
Bundesfestung Ulm
Mariusz Wojciechowski 1999, 2009

Miasto Ulm nad Dunajem położone jest w Wirtembergii. Na drugim brzegu rzeki leży Neu-Ulm, bawarskie miasto założone pod koniec XIX wieku.

"Twierdza I klasy i plac broni" Ulm została zbudowana w latach 1842-59, zaprojektowana została przez austriackiego inżyniera von Scholla, a zbudowana (po przerobieniu projektu Scholla) przez von Prittwitza - podobnie jak Rastatt.

Rozchodzenie się koncepcji Bresego i Prittwitza widać było już w 1841 roku. Brese i Aster wznosili od roku twierdzę Królewiec wg sprawdzonej koncepcji poznańskiej. Prittwitz rozumiał, że olbrzymie kaponiery rdzenia - potężne baszty artyleryjskie o murach kilkunastometrowej wysokości - nie będą w stanie długo konkurować z szybko rozwijającą się artylerią oblężniczą. Niewątpliwie jednak Prittwitz musiał iść na kompromis, stąd ten dwoisty charakter twierdzy Ulm, wzniesionej w latach 1842-59 (major von Prittwitz kierował pracami w Ulm, natomiast pracami na prawym, bawarskim brzegu major von Hildebrandt) - silny rdzeń podobny do poznańskiego i królewieckiego, wyposażony w rodzaj cytadeli - redutę koszarową Wilhelmsburg, ale otoczony czternastoma całkiem nowoczesnymi fortami poligonalnymi, nie osiągającymi przy tym tak absurdalnych rozmiarów jak forty Astera (Ehrenbreitstein) czy Bresego (Fort Winiary). Niektóre z tych fortów były prototypami fortów standartowych, w tym także typu oficjalnego z 1872 roku (np. fort 13 Ludwigsvorfeste). Twierdza Ulm zaopatrzona została ponadto w nieregularny górski fort (fort Unterer Kuhnberg) i duży, poligonalny fort Albeck, niemal identyczny z fortem św. Jakuba w twierdzy Toruń.

Typowym fortem poligonalnym był mały fort Friedrichsau (z lat pięćdziesiątych) wyposażony w suchą fosę z ziemnym stokiem i przeciwstokiem, wał o narysie lunety z rozszerzającymi się barkami, prochownię umieszczoną pod trawersem na osi fortu, niską półkolistą reditę (2 kondygnacyjną), kaponierę szyjową, 2 schrony pogotowia na wale i 2 kaponiery barkowe (małe baszty ze strzelnicami dla piechoty) oraz szyję zamkniętą murem ze strzelnicami.

Poligonalny rdzeń twierdzy Ulm składał się z fortów wyposażonych w potężne redity i kaponiery o wysokości nawet 4 kondygnacji. Na północnym odcinku rdzenia, na wzgórzu Michelsberg, usytuowany został śródszaniec Wilhelmsburg, czyli czterokondygnacyjna prostokątna reduta koszarowa z dużym dziedzińcem osłaniana od strony przedpola przez dwie pięciokondygnacyjne kaponiery, a w szyi przez pięciokondygnacyjną owalną kaponierę. Od strony przedpola reduta osłonięta została dodatkowo rozległym nieregularnym fortem z kilkupiętrowymi kaponierami (m.in. Werk XIV), tzw Wilhelmsfeste.

Twierdza Ulm zlikwidowana została w roku 1900.

Rdzeń i pierścień fortów otrzymały jednolitą numerację (Werk I-XXVIII w rdzeniu, w pierścieniu Werk XXIX-XLI na brzegu wirtemberskim, a po stronie bawarskiej 1-9 w rdzeniu, a forty 12-14 (co z 10 i 11?).

Do dzisiaj zachowały się następujące dzieła twierdzy:

Jako jeden z 15 zabytków w Niemczech, twierdza Ulm znajduje się od 1996 roku na liście UNESCO Dziedzictwa Kulturowego Narodów, jest odnawiana i udostępniana publiczności, w przygotowaniu jest muzeum twierdzy.


Plan twierdzy około 1880 roku


Stan zachowania 1999 roku

Zdjęcia z 2003 roku, autorstwa AG i JB:

Werk XII Wilhelmsburg

Werk X Kienlesbergbastion

Werk XI - kurtyna Bergflanke

Werk XVIII - kurtyna

Neu-Ulm - Werk 6

Neu-Ulm - Werk 5

Neu-Ulm

I jeszcze kilka zdjęć z Internetu, głównie ze strony Matthiasa Burgera poświęconej twierdzy.


Blaubeurer Tor


Jedna z kaponier Wilhelmsfeste


Werk X - podwójna kaponiera barkowa


Werk XII - reduta koszarowa Wilhelmsburgu


Werk XXXII - fort Oberer Kuhberg


Redita fortu Oberer Kuhberg


Mariusz Wojciechowski
POCZTA/MAIL
mariusz@mariwoj.pl